رشد و نمو انسان از کودکی تا بزرگسالی، علاوه بر تغییرات فیزیکی، احساسات و خلق و خوی آنها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

والدین با شناخت این تغییرات، گامی بزرگ در جهت تربیت صحیح فرزندانشان خواهند داشت. بسیاری از مشکلات رفتاری و اجتماعی افراد، ریشه در دوران کودکی دارد.

کودکی که در سنین زیر 3 سال تنبیه بدنی را توسط والدین خود تجربه کرده‌ است، در بزرگسالی نمی‌تواند رفتار اجتماعی مناسبی با دیگران داشته باشد. ارتباط موثر والد و فرزند با دانش کافی امکان‌پذیر است.

روش تربیت در سنین مختلف

توصیه می‌شود زوج‌هایی که قصد بچه‌دار شدن دارند، از مدتی قبل در این زمینه مطالعه کافی داشته باشند. در صورت لزوم می‌توانید به مشاوره مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که فرزندپروری یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های انسانی است، در نتیجه مشارکت و همکاری هر دو والد را می‌طلبد.

همانطور‌که مهارت‌ها و عملکردهای کودک بر حسب سن متفاوت است، روش تربیت در سنین مختلف نیز باید تغییر کند.

ویژگی‌های کودکان

در ادامه سعی داریم مهمترین تغییرات در مراحل رشد را ذکر کنیم. با آگاهی و تحقیق درباره مراحل رشد کودک، می‌توانید نگرانی کمتری داشته باشید.

تولد تا یک‌سالگی

شاید برای شما عجیب به‌نظر برسد، اما این دوران مرحله شکل‌گیری اعتماد در افراد است. نوزاد، رحم گرم و نرم مادر را ترک کرده و پا به دنیای ناشناخته و رنگارنگ گذاشته است.

نوزاد شما احساس عدم امنیت می‌کند و برای رفع نیازهایش فقط از طریق گریه کردن ارتباط برقرار می‌کند. برای اعتمادسازی باید محیط آرامی فراهم کنید و به نیازهای او به‌سرعت پاسخ دهید.

در یک‌سالگی، کودک آواهایی برای ارتباط بیشتر تولید و با برخی کلمات کوتاه نیازهایش را بیان می‌کند. یک کودک سالم در این مرحله جنب‌وجوش بیشتری دارد. برخی کودکان کم‌کم راه رفتن را آغاز می‌کنند.

تنظیم خواب و تغییر برنامه شیردهی، اهمیت بسیاری در این مراحل دارد. معمولا متخصصان توصیه می‌کنند اتاق خواب نوزاد را زیر یک‌سال جدا کنید. وابستگی عاطفی و جسمی نوزادان در این سنین می‌تواند در بزرگسالی برای آنها دردسرساز شود.

2 سالگی

کودک در فاصله یک تا 2 سالگی، توانایی‌های فیزیکی جدیدی پیدا کرده ‌است. در برقراری ارتباط کلامی و بیان خواسته‌هایش هنوز با محدودیت مواجه است. دوست دارد دنیای اطراف خود را با لمس اشیا کشف کند.

والدین ممکن است کنجکاوی کودک را فضولی و خراب‌کاری تلقی کنند، درحالی‌که کودک سعی دارد مستقل شود. در نهایت، اولین اختلاف‌نظرها بین کودک و والد شکل می‌گیرد. مخالفت سرسختانه و بی‌مورد والدین می‌تواند منجر به لجبازی کودک شود.

معمولا توصیه می‌شود در این سن در رفتار با کودک سخت نگیرید و اشیاء خطرناک و آسیب‌رسان را از دسترس کودک دور نگه دارید. در تعریف با خط قرمزهای خود تعادل برقرار کنید. به کودک در کشف دنیای اطراف کمک کنید.

هنگامی‌که به‌ سراغ اشیای خطرناک رفت، به‌جای پرخاشگری و فریادزدن سعی کنید حواس کودک را پرت کنید. زمانی با کودک خود مخالفت کنید که مطمئن هستید با داد و فریاد کودک تغییر عقیده نمی‌دهید. مراقب باشید در برابر زورگویی کودک دو ساله تسلیم نشوید و این رفتار را در او نهادینه نکنید.

2 تا 4 سالگی

برخی از متخصصان حوزه رفتارشناسی کودکان معتقدند، پس از 3 سالگی کودکان تربیت‌پذیر می‌شوند. پیش از 3 سالگی والدین باید سازگاری بیشتری با فرزندان داشته باشند و تنها سعی کنند محیط زندگی را برای آنها امن و آرام نگه دارند.

ناسازگاری کودکان در این سنین بیشتر می‌شود. احساسات متناقضی را تجربه می‌کنند و برای اثبات خود در تلاش هستند. سعی کنید تا آنجا‌که ممکن است به او استقلال دهید. با او بیشتر مشورت کنید، اما وقتی قصد دارید یک قانون جدید را تعریف کنید، با لجبازی کودک کوتاه نیایید. کودک باهوش متوجه تضادهای رفتاری شما می‌شود، پس در تصمیمات خود جدی باشید.

کودکانی که مهارت زبانی‌شان دیرتر کامل می‌شود، در بیان احساسات خود مشکل دارند، در نتیجه بیشتر لجبازی می‌کنند. باید به نیازهای این کودک بیشتر توجه شود. در چنین شرایطی می‌توانید از گفتار درمانی برای کودکان کمک بگیرید.

والدین در این سنین چالش‌های بیشتری در تغذیه کودکان خواهند داشت. کودکان علاقه کمتری به تجربه طعم‌های جدید دارند، بنابراین برخی از آنها کم اشتها می‌شوند. به آنها فرصت دهید و تلاش نکنید به زور به آنها غذا بدهید. بسیاری از اختلالات پرخوری، ریشه در کودکی دارد. در این زمینه از پزشکان متخصص کمک بگیرید.

5 تا 6 سالگی

کودک در این سنین تمایل بیشتری به فرمان‌برداری از والد دارد. او تلاش می‌کند تایید و تحسین بیشتری از اطرافیان دریافت کند. کنترل بیشتری بر احساسات خود دارد و به‌خوبی می‌تواند از قوانین تربیتی والد پیروی کند.

رفتارهای اجتماعی در او مشاهده می‌شود. تلاش می‌کند با هم‌سالانش بازی و تعامل داشته باشد. مسئولیت‌های کوچکی به او بسپارید تا اعتماد به‌ نفس پیدا کند. زمانی‌که از پس کاری برنمی‌آید به‌جای سرزنش، با او همکاری کنید.

اگر کودک شما در این سن وابستگی شدیدی به شما دارد و در جمع خجالت می‌کشد، به او کمک کنید تا مستقل شود. معمولا ریشه این نوع وابستگی در سنین پایین‌تر است. مراحلی مثل جداکردن اتاق خواب، از پوشک گرفتن کودک و استقلال در غذاخوردن به‌همین دلیل اهمیت پیدا می‌کنند.

کودک شما باید به‌موقع این مراحل را پشت سر بگذارد تا در سنین ورود به مدرسه دچار چنین مشکلاتی نشود. اگر کودک خجالتی و وابسته‌ای دارید، نگران نباشید. مراجعه به مشاوران متخصص در این مرحله به هر دوی شما کمک می‌کند.

ویژگی کودکان 6 تا 12 سال

بعد از 6 سالگی مهارت زبانی کودک تقریبا کامل است. دوران یادگیری مفاهیم پیچیده‌تر آغاز می‌شود. کودک در اجتماعات بزرگ‌تر و محیط‌های رقابتی شرکت می‌کند. ممکن است احساساتی چون ترس و اضطراب را تجربه کند و اعتماد به ‌نفس خود را از دست بدهد. بنابراین به‌تدریج با پدیده‌‌هایی نظیر شکست مواجه می‌شود.

این سنین مراحل آمادگی برای ورود به دوران پرچالش نوجوانی است. ارتباط موثر کودک و والد می‌تواند زمینه‌ساز رابطه آن دو در سال‌های بعد باشد. هرگز کودک خود را با دیگران مقایسه نکنید و به خاطر اشتباهات، او را سرزنش نکنید.

فردی که در کودکی تحقیر شده ‌است در آینده ممکن است به فردی انتقام‌جو و خشمگین تبدیل شود. اختلافات زناشویی نیز در این سنین موجب افسردگی و گوشه‌گیری کودکان می‌شود.

ارتباط کلامی موثری داشته باشید. کودک شما در این مرحله نسبت به تذکرات شما بی‌حوصلگی نشان می‌دهد. سعی کنید موقع یادآوری رفتار نادرست، زیاده‌گویی نکنید.

کودک شما تمایل دارد با دوستانش بیشتر وقت بگذراند، با این‌حال شما هنوز هم با کودک خود بازی کنید، کتاب بخوانید و ورزش کنید. کارهای خانه را تقسیم کنید و وظایفی را برایش تعریف کنید تا مسئولیت پذیری و اعتماد به ‌نفس او تقویت شود.

کودک شما ممکن است در این سنین تغییراتی در خلق و خوی داشته باشد. به‌ یاد داشته باشید بسیاری از این رفتارها گذرا هستند. وسواس شما در کنترل این تغییرات، ممکن است بداخلاقی‌های کودک را دائمی کند.

البته کودکی که بی‌قرار است، در ارتباط با دیگران دچار مشکلات فراوانی است یا نشانه‌های از افسردگی، اضطراب و استرس دارد که نیاز به کمک متخصص دارد. با او صحبت کنید و با رضایت خودش به یک مشاور متخصص مراجعه کنید.

کلام آخر

امروزه با تغییراتی که در سبک زندگی به‌وجود آمده است، کودکان بیشتر احساس تنهایی می‌کنند. خانواده‌ها به مراتب جمعیت کمتری دارند و والدین وقت کمتری با بچه‌ها سپری می‌کنند.

مطالعه و توجه به نکات تربیتی لازم است، اما یادمان باشد که والدین اولین الگوی کودکان هستند. آنها پیش از هر چیز رفتار بزرگترها را تقلید می‌کنند. توجه به رشد فردی و شخصیتی خودمان قبل از پدر یا مادر شدن، بی‌شک در آینده و تربیت فرزندان‌مان نقش اساسی دارد.

سوالات متداول:

با کودک لجباز چه کنیم؟

ابتدا مطمئن شوید با داد و فریاد کودک، نظر شما عوض نمی‌شود. اگر قصد مخالفت دارید، ابتدا حواس کودک را پرت کنید، به فریادهای او بی‌توجه و در تصمیم خود جدی باشید.

چگونه بی‌اشتهایی کودک را برطرف کنیم؟

صبور باشید و به کودک خود فرصت دهید تا ذائقه خودش را پیدا کند. حتما با پزشک مشورت کنید.

چرا فرزندم خجالتی است؟

وابستگی به والدین، سرزنش اطرافیان و مقایسه کودک با دیگران، کودک را خجالتی می‌کند. با موافقت کودک خود، می‌توانید از مشاور کمک بگیرید.