دیابت یک بیماری خاموش است که درصورتی‌که نادیده انگاشته شود، ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد. دیابت انواع گوناگونی دارد که علل ایجاد و درمان آن‌ها بسته به نوع بیماری متفاوت است. رژیم غذایی دیابت میتواند به مدیریت بیماری و جلوگیری از ابتلا به عوارض جانبی ناخوشایند کمک کند.
برای آشنایی با صفرتاصد بیماری دیابت و آشنایی با غذای مناسب برای دیابتی ها، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
دیابت چیست؟
دیابت نوعی بیماری است که در ترشح انسولین و عملکرد آن در بدن اختلال ایجاد می‌کند. به‌طورکلی، لوزالمعده یا پانکراس که در پشت معده قرار گرفته است، مسئول ترشح انسولین در بدن است. انسولین برای ذخیره و استفاده از چربی و قند غذاهای مصرفی ما ضروری است.
دیابت در صورتی بروز پیدا می‌کند که:
- لوزالمعده هیچ انسولینی تولید نکند.
- لوزالمعده انسولین بسیار کمی تولید کند.
- بدن به‌خوبی به انسولین پاسخ ندهد؛ وضعیتی که مقاومت به انسولین نامیده می‌شود.
دیابت یک بیماری خاموش است و نزدیک به یک‌سوم افرادی که به دیابت مبتلا هستند، از بیماری خودآگاهی ندارند. متأسفانه دیابت تا آخر عمر بیماران را همراهی می‌کند و هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. بیماران دیابتی چاره‌ای جز مدارا و مدیریت بیماری ندارند.
دیابت چگونه ایجاد می‌شود؟
بیماری دیابت انواع گوناگونی دارد و علل ایجاد آن باتوجه به نوع بیماری متفاوت است. انواع مختلف دیابت عبارت‌اند از:
- دیابت نوع ۱: دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است. در این حالت، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های پانکراس (لوزالمعده) که مسئول تولید و ترشح انسولین است، حمله می‌کنند و آن را از بین می‌برند. نزدیک به ۱۰ درصد دیابتی‌ها، به دیابت نوع ۱ دچار هستند.
- دیابت نوع ۲: درصورتی‌که قند خون از حد طبیعی بالاتر برود و بدن در برابر انسولین مقاوم شود، دیابت نوع ۲ بروز پیدا خواهد کرد. درصورتی‌که قند خونتان از حد طبیعی بالاتر باشد، اما نه در حدی که بتوان ابتلا به دیابت نوع ۲ را تأیید کرد، بیماری پیش دیابت رخ خواهد داد.
- دیابت بارداری: درصورتی‌که قند خون در دوران بارداری بالا برود، دیابت بارداری بروز پیدا می‌کند.
حال که با انواع مختلف دیابت آشنا شدید، در ادامه به تفکیک هر یک از آن‌ها، علل ایجاد بیماری را بررسی خواهیم کرد:
دیابت نوع ۱
پزشکان به طور دقیق نمی‌دانند که چه چیزی باعث ایجاد دیابت نوع ۱ می‌شود. بنا به دلایلی، سیستم ایمنی به‌اشتباه به سلول‌های بتای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. احتمال می‌رود که وجود بعضی ژن‌ها در بعضی افراد یا یک ویروس باعث ایجاد چنین شرایطی شود.
دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی ایجاد می‌شود. اضافهوزن یا چاقی نیز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. اضافهوزن به‌ویژه در افرادی که چربی‌ها عمدتاً در اطراف شکمشان تجمع پیدا می‌کنند، مقاومت سلول‌ها در برابر اثرات انسولین بر قند خون را افزایش می‌دهد. دیابت نوع ۲، یک بیماری ارثی است؛ به این معنی که اگر یکی از اقوام نزدیک شما در خانواده‌تان به این بیماری مبتلا باشد، احتمال انتقال آن از طریق ژن به شما نیز بیشتر است.
دیابت بارداری
دیابت بارداری نتیجه تغییرات هورمونی در دوران بارداری رخ می‌دهد. جفت، هورمون‌هایی تولید می‌کند که سلول‌های خانم‌های باردار نسبت به اثرات انسولین را مقاوم می‌کند. این مسئله باعث افزایش قند خون در دوران بارداری می‌شود. زنانی که هنگام بارداری اضافهوزن دارند یا در دوران بارداری وزن زیادی اضافه می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند؟
اگرچه هرکسی میتواند به این بیماری مبتلا شود، اما بعضی افراد بیش از سایرین در معرض ابتلا به آن قرار دارند:
دیابت بارداری
احتمال ابتلا به دیابت بارداری در افرادی که ویژگی‌های زیر را دارند، بیشتر است:
- اضافهوزن دارند.
- بالای ۲۵ سال هستند.
- در بارداری‌های قبلی خود دیابت بارداری را تجربه کرده‌اند.
- نوزادی با وزن بیش از ۴ کیلوگرم به دنیا آورده‌اند.
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع ۲ را دارند.
- به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مبتلا هستند.
دیابت نوع ۱
کودکان و نوجوانان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند؛ به‌ویژه اگر والدین یا خواهر و برادرشان سابقه ابتلا به این بیماری را داشته باشند. درصورتی‌که بدنتان حامل ژن‌های ایجادکننده این بیماری باشد، احتمال ابتلا به دیابت نوع ۱ بیشتر خواهد بود.
دیابت نوع 2
خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در افراد زیر بیشتر است:
- افرادی که اضافهوزن دارند.
- افرادی که سنشان بالای ۴۵ سال است.
- افرادی که فعالیت بدنی ندارند.
- افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع ۲ دارند.
- افرادی که دیابت بارداری داشته‌اند.
- افرادی که پیش دیابت دارند.
- افرادی که به فشارخون، کلسترول یا تری گلیسیرید بالا مبتلا هستند.
عوارض دیابت چیست؟
بالابردن قند خون، به‌تمامی اندام‌ها و بافت‌های بدن شما آسیب می‌رساند. هر چه قند خونتان بالاتر باشد و هر چه مدت بیشتری را با آن سرکرده باشید، احتمال بروز عوارض افزایش پیدا می‌کند. به‌طورکلی، عوارض ابتلا به دیابت عبارت است از:
- بیماری قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی
- نوروپاتی
- نفروپاتی
- رتینوپاتی و ازدست‌دادن بینایی
- ازدست‌دادن شنوایی
- آسیب به پا مانند عفونت و زخم‌های غیر قابل بهبود
- بیماری‌های پوستی مانند عفونت‌های باکتریایی و قارچی
- افسردگی
- آلزایمر
همچنین، درصورتی‌که دیابت بارداری کنترل نشود، ممکن است مشکلاتی برای مادر و جنین ایجاد کند. عوارض شایع دیابت بارداری برای جنین عبارت است از:
- تولد زودرس
- وزن بالاتر از حد طبیعی در بدو تولد
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع2 در مراحل بعدی زندگی
- پایین بودن قند خون
- زردی
- مرگ جنین
عوارضی که دیابت بارداری برای مادر به همراه دارد، شامل مواردی مانند فشارخون بالا، دیابت نوع ۲ و زایمان سزارین است. همچنین، خطر ابتلای مادر به دیابت بارداری در بارداری‌های بعدی هم افزایش می‌یابد.
دیابت از چه طریقی درمان می‌شود؟
تاکنون درمان‌های مختلفی برای درمان دیابت پیشنهاد شده است که بعضی از آن‌ها خوراکی هستند و بعضی‌های دیگر باید به‌صورت تزریقی دریافت شوند. در ادامه، به تفکیک نوع بیماری، به معرفی درمان‌های رایج آن خواهیم پرداخت:
دیابت نوع 1
انسولین درمان اصلی دیابت نوع ۱ است. هورمون تزریق‌شده جایگزین هورمونی می‌شود که بدن شما قادر به تولید آن نیست. داروی انسولین باتوجه‌به مدت‌زمان اثرگذاری و ماندگاری این تأثیر، انواع گوناگونی دارد.
دیابت نوع 2
رژیم غذایی و ورزش، میتواند به مدیریت دیابت نوع ۲ کمک کند. اگر این‌ها برای کاهش قند خون کافی نباشد، پزشک شما باتوجه به صلاحدید خود داروهایی را تجویز خواهد کرد. در ادامه درباره درمان دیابت با رژیم غذایی و غذای مناسب برای دیابتی ها بیشتر صحبت خواهیم کرد.
دیابت بارداری
در طول بارداری باید روزانه چند بار قند خونتان را بررسی کنید. اگر قند خونتان بالا است، باید با تغییرات رژیم غذایی و ورزش با آن مقابله کنید. خوشبختانه این‌ها برای کاهش علائم دیابت بارداری اثربخشی بسیار خوبی دارند و تنها 10 تا 20 درصد زنان مبتلا به این بیماری ملزم به تزریق انسولین هستند. انسولین برای جنین درحال‌رشد بی‌خطر است.
غذای مفید برای دیابتی‌ها چیست؟
رژیم غذایی نقش مهمی در پیشگیری و مدیریت دیابت دارد. پیداکردن غذاهایی که به مدیریت دیابت کمک می‌کنند، اصلاً کار دشواری نیست. کافی است غذاهایی را انتخاب کنید که سطح قند خون را متعادل نگه می‌داند و به پیشگیری از عوارض دیابت مثلاً بیماری‌های قلبی کمک می‌کنند. در ادامه، لیست غذاهای مناسب برای دیابتی‌ها ارائه شده است:
ماهی
ماهی با دارابودن امگا3، به کاهش التهاب و سایر عواملی که زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی و سکته هستند، کمک می‌کند. علاوه بر این، ماهی غنی از پروتئین است؛ ترکیبی که برای مدیریت و کنترل قند خون مهم بسیار است.
سبزیجات برگ‌دار
درصورتی‌که مایل به درمان دیابت با غذا هستید، از مصرف سبزیجات برگ‌دار مانند اسفناج، کلم‌پیچ و کاهو غافل نشوید. برخی تحقیقات نشان داده است که ویتامین سی بدن افرادی که به دیابت مبتلا هستند در مقایسه با افراد عادی کمتر است. سبزیجات برگ سبز سرشار از مواد مغذی مانند ویتامین ث و می‌توانند بخشی از کمبود ویتامین سی در بدن بیماران مبتلا به دیابت را جبران کنند.
برای آشنایی با یک خوراک سبزیجات فرانسوی سالم و خوشمزه مقاله طرز تهیه راتاتویی را بخوانید.
آووکادو
آووکادو کمتر از یک گرم قند دارد و علاوه بر این‌که افزایش قند خون را به‌همراه ندارد، کیفیت کلی رژیم غذایی شما را نیز افزایش می‌دهد. آووکادو همچنین حاوی ترکیباتی است که می‌توانند به پیشگیری از دیابت کمک کنند.
تخم‌مرغ
مصرف تخم‌مرغ خواص زیادی را برای بدن به‌همراه می‌آورد که از میان آن‌ها میتوان به کاهش خطر بیماری‌های قلبی، کنترل قند خون، محافظت از سلامت چشم و افزایش حس سیری اشاره کرد.
دانه چیا
دانه چیا از دیگر غذاهای مفید برای دیابت است. دانه چیا حاوی مقادیر زیادی فیبر است و به کاهش وزن کمک می‌کند. فیبر موجود در دانه‌های چیا در واقع میتواند با کاهش سرعت حرکت غذا در روده و جذب آن، سطح قند خون شما را کاهش دهد. در نتیجه به متعادل نگه‌داشتن قند خون کمک می‌کند.
حبوبات
حبوبات مقرون‌به‌صرفه، مغذی و فوق‌العاده سالم هستند. علاوه بر این، حبوبات شاخص گلایسمی بسیار پایینی دارند که برای کنترل دیابت بسیار مهم است. مصرف حبوبات شانس ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد.
ماست یونانی
سطوح بالای کلسیم، پروتئین و چربی موجود در ماست باعث می‌شود که به مدت طولانی‌تری سیر بمانید. علاوه بر این، ماست یونانی در هر وعده تنها شامل ۶ تا ۸ گرم کربوهیدرات است که این مقدار نسبت به ماست معمولی کمتر است. همچنین، ماست یونانی پروتئین بیشتری دارد و با کاهش اشتها و کاهش کالری دریافتی باعث کاهش وزن می‌شود. همه این‌ها باعث می‌شود که مصرف ماست یونانی به کاهش خطر بیماری‌های قلبی، مدیریت وزن و کنترل قند خون کمک می‌کند.
آجیل
انواع آجیل‌ها سرشار از فیبر هستند و می‌توانند به کاهش سطح قند خون، LDL (کلسترول بد) و کاهش ابتلا به بیماری‌های قلبی در بیماران دیابتی کمک کنند.
کلم بروکلی
بروکلی یک غذای کم‌کالری و کم کربوهیدرات باارزش غذایی بالا است. بروکلی سرشار از ترکیبات گیاهی سالم است که میتواند به محافظت در برابر بیماری‌های مختلف و کاهش قند خون کمک کند.
روغن زیتون فوق بکر
افراد مبتلا به دیابت عموماً تری گلیسیرید بسیار بالایی دارند. مصرف غذاهایی حاوی اولئیک اسید مانند روغن زیتون فرا بکر علاوه بر کمک به کنترل قند خون، به کاهش تری گلیسیرید هم کمک می‌کنند. روغن زیتون خاصیت آنتی‌اکسیدانی هم دارد و میتواند ترشح هورمون سیری GLP-1 را افزایش دهد.
بذر کتان
بذر کتان یا دانه کتان، حاوی مقادیر بسیار زیادی چربی امگا3، فیبر و سایر ترکیبات گیاهی است. این موارد، بذر کتان را به گزینه‌ای عالی برای کاهش فشارخون، قند خون التهاب، خطر ابتلا به حمله قلبی و مقاومت در برابر انسولین تبدیل کرده است.
توت‌فرنگی
توت‌فرنگی میوه‌ای با قند بسیار پایین است که خاصیت ضدالتهابی بسیار قوی دارد و به بهبود مقاومت بدن در برابر انسولین کمک می‌کند.
در ادامه به شما پیشنهاد می‌کنیم که به مقاله دیابتی‌ها چه میوه‌هایی نباید بخورند، سر بزنید و از مصرف آن‌ها دوری کنید.
سیر
مثل «فلفل نبین چه ریزه بشکن ببین چه تیزه» دقیقاً حکایت همین حبه کوچک مغذی و پرخاصیت است. مزیت فراوان سیر بر همه‌کس آشکار است و تنها به‌عنوان بخشی از مزیت‌های آن میتوان به کاهش قند خون، التهاب، کلسترول LDL و فشارخون در افراد مبتلا به دیابت اشاره کرد.
کدوحلوایی
در پاسخ به سؤال دیابتی ها چه بخورند کدوحلوایی از دیگر غذاهایی است که به شما معرفی می‌کنیم. کدوحلوایی یک غذای سیرکننده و نسبتاً کم‌کالری است که شاخص گلایسمی پایینی دارد. در نتیجه میان وعده‌ای عالی برای افراد مبتلا به دیابت محسوب می‌شود. تحقیقات نشان داده است که کدوحلوایی حاوی پلی‌ساکاریدهایی است که باعث بهبود مقاومت به انسولین و کاهش سطح گلوکز می‌شود.
دیابتی‌ها چه غذاهایی را نباید مصرف کنند؟
علاوه بر غذاهایی که دیابتی‌های برای مدیریت بیماری‌شان می‌توانند روی آن‌ها حساب کنند، آشنایی با غذاهایی که بهتر است از برنامه غذایی برای دیابتی ها حذف شود هم به همان اندازه مهم است. در ادامه، لیست غذاهایی که بیماران دیابتی باید از مصرف آن‌ها خودداری کنند ارائه شده است:
غلات تصفیه‌شده
غلات تصفیه‌شده مانند نان سفید، ماکارونی و برنج سرشار از کربوهیدرات هستند اما فیبر کمی دارند و سطح قند خون را سریع‌تر از غلات کامل کاهش می‌دهند. تحقیقات نشان داده است که برنج سبوس‌دار به طور قابل‌توجهی به تثبیت قند خون پس از خوردن غذا کمک می‌کند.
نوشیدنی‌های حاوی شکر
نوشیدنی‌های شیرین مانند نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی و نوشیدنی‌های انرژی‌زا، فاقد مواد مغذی هستند و به دلیل دارابودن مقدار زیادی شکر و قند، باعث افزایش سطح قند خون می‌شوند. مصرف آن‌ها را قطع کنید یا به حداقل برسانید.
غذاهای سرخ‌شده
غذاهای سرخ‌شده دارای مقدار زیادی چربی ترانس هستند؛ نوعی چربی که عمدتاً با افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی همراه است. علاوه بر این، غذاهای سرخ‌شده مانند چیپس، سیب‌زمینی سرخ‌کرده و … کالری بالایی دارند و می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند.
غلات صبحانه
غلات صبحانه عموماً حاوی مقادیر بسیار زیادی قند و شکر هستند. مصرف این خوراکی‌ها را محدود و حتی‌الامکان نوع کم قند آن را مصرف کنید. جو دوسر در کنار میوه تازه جایگزینی عالی برای غلات پر شکر صبحانه است.
آب‌نبات
آب‌نبات‌ها در هر وعده حاوی مقدار زیادی شکر هستند. این‌ها شاخص گلایسمی بالایی دارند و باعث افزایش و کاهش سطح قند خون پس از مصرف غذا می‌شوند.
گوشت‌های فراوری‌شده
گوشت‌های فراوری‌شده مانند بیکن، هات‌داگ، سالامی و … سرشار از سدیم، مواد نگهدارنده و سایر ترکیبات مضر هستند. به‌علاوه، این گوشت‌ها خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را نیز افزایش می‌دهند.
آبمیوه
اگرچه گهگاهی و در حد اعتدال میتوان از آبمیوه 100% طبیعی اعتدال استفاده کرد، اما اگر دیابت دارید، بهتر است تاحدامکان خود میوه‌ها را میل کنید. آبمیوه حاوی تمامی کربوهیدرات و قند موجود در میوه تازه است، اما فاقد فیبر موردنیاز برای کمک به تثبیت سطح قند خون است.
نکات تغذیه‌ای برای دیابتی‌ها چیست؟
رژیم غذایی برای دیابتی‌ها بسیار حائزاهمیت است. داشتن سبک زندگی سالم، علاوه بر مدیریت بیماری دیابت و کاهش علائم آن، به کاهش بروز عوارض احتمالی دیابت مانند بیماری‌های قلبی هم کمک می‌کند. نکاتی که در زیر ارائه شده‌اند، علاوه بر کنترل قند خون، بر مدیریت وزن، کاهش خطر عوارض دیابت و سایر بیماریها هم مؤثر هستند:
۱. کربوهیدرات‌های باکیفیت و سالم‌تری مثل سبزیجات، غلات کامل، میوه‌ها و حبوبات را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
۲. مصرف زیاد نمک میتواند خطر ابتلا به فشارخون بالا را افزایش دهد و فشارخون به نوبه خود با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته همراه است. اگر دیابت داشته باشید، بیشتر در معرض این خطرها قرار دارید؛ بنابراین، میزان نمک مصرفی‌تان را کاهش دهید.
۳. مصرف گوشت – به‌ویژه گوشت‌های فراوری‌شده را به حداقل برسانید و تخم‌مرغ، ماهی حبوبات و گوشت مرغ را جایگزین آن کنید.
۴. سبزی و میوه بیشتری مصرف کنید.
۵. مصرف کیک و شیرینی و سایر خوراکی‌های حاوی شکر به حداقل برسانید.
۶. میان‌وعده‌هایتان را هوشمندانه‌تر انتخاب کنید.
۷. سعی کنید ویتامین‌ها و ترکیبات موردنیاز بدنتان را از مواد غذایی دریافت کنید. مصرف بعضی مکمل‌ها در داروهای تجویزشده برای دیابت تداخل ایجاد می‌کنند و عوارض جانبی دیابت را تشدید می‌کند.
کلام آخر
از طریق غذا، کنترل و مدیریت بیماری دیابت بسیار راحت است. در مقاله حاضر به معرفی غذای مناسب برای دیابتی ها پرداختیم و سعی کردیم چند نکته تغذیه‌ای برای زندگی راحت‌تر در مجاورت دیابت به شما ارائه کردیم. شما چه نکته‌ای به هرآنچه که در بالا اشاره شد اضافه می‌کنید؟ اگر سابقه ابتلا به دیابت را داشته‌اید، در بخش نظرات با ما درباره تجربیاتتان صحبت کنید.
سؤالات متداول
آیا کاهش وزن میتواند از ابتلا به دیابت جلوگیری کند؟
بله، چاقی و اضافهوزن ممکن است باعث بروز انواع گوناگونی از بیماریها شود که دیابت یکی از آنهاست. کاهش وزن و اصلاح سبک زندگی، اقدام مؤثری برای پیشگیری از ابتلا به دیابت است.
آیا با تغذیه و رژیم غذایی میتوان دیابت را درمان کرد؟
خیر، دیابت بیماریای است که تا آخر عمر همراه شما خواهد بود، اما با اصلاح سبک زندگی، مصرف غذاهای سال و فعالیت بدنی، میتوانید تا حد چشمگیری بیماری را مدیریت و کنترل کنید.
مؤثرترین روش برای درمان دیابت چیست؟
پیشگیری! بهتر است از ابتدای امر حواسمان به تغذیهمان باشد تا از ابتلا به بسیاری از بیماریها از جمله دیابت جلوگیری شود.
شبکه های اجتماعی